Şu durumda İslâm toplumunu ortaya çıkaran ana ilkenin “Peygamber’in Sünnetine ittibâ” olduğunu reddetmeye imkân yoktur. Tarih boyu müslümanların içinde yaşadığı müşterek dünya algısı ve toplumsal düzen, Hz. Peygamber’in tebliğ ve beyânıyla başlayıp günümüze kadar uzanan bir sürecin tezâhürüdür. Kısacası Nebevî Sünnet’in ürünüdür. Sünnet, bir taraftan ferdî-insânî farklılıkları dikkate alacak kadar kapsamlı, diğer taraftan bütün farklılıkları bir esasta toplayacak kadar birleştiricidir. Bu nedenledir ki, İslâm dîninin mensupları tarafından oluşturulmuş ve zaman içinde gelişip özel akım veya disiplin niteliğini kazanmış her önemli hareket, kendisine Kur’ân-ı Kerîm yanında Hz. Peygamber ve ashâbının tatbikatına sahne olan Asr-ı Saâdet’ten de bir dayanak bulma ihtiyacını hissetmiştir.

Bu tür kendisi de zannî ve indî olan ve hadisleri/sünneti hafife alan yaklaşımlar dinî düşüncede seviye kaybına, bilginin değersiz görülmesine, dindarlaşma duygusunun yozlaşmasına ve gündelik hayatta dinin yaşanırlığının sona ermesine sebebiyet vermiştir. Ayrıca bu eleştiriler, sünnetin Kur’ân’dan ayrı ve ikinci plânda yer alan bir kaynak olduğu düşüncesinden hareketle dile getirilen hususlardır. Oysa sünnet ve onun ifadesi olan hadisler Hz. Peygamber ve ashâbının Kur’ân’dan anlayıp uyguladığı Kur’ân-ı Kerîm’in yaşantıya dönüşmüş biçimidir. Yenilikçi yaklaşımlar sünnetin bu yönünü göz ardı ederek yaşanan geleneği dikkate almadan, sünneti tarihî bağlamından kopartarak zihinsel bir din algısı şekillendirmeye çalışmışlardır.

Bazı âyetlerde genel olarak ifade edilen ve kelimenin içeriğine dâhil bütün mânâları ifade eden bir husus, gerek âyetle gerekse hadisle tahsis edilip anlam çerçevesi daraltılabilir. Bu tür tahsisler de Allah Resûlü’nün beyan etme sorumluluğuna dâhildir. Bütün dinî konulardaki açıklamaları vahiy ve ilhâmla desteklendiği için Sünnetin Kur’ân’ı tahsis etmesi mümkündür. Sözgelimi, Kur’ân, usûlüne göre boğazlanmamış hayvanların etlerini yemeyi haram kılmış (Bakara 2/173; Mâide 5/3), Allah Resûlü bu genel haram kılma emrinden denizdeki ölmüş balığı hâriç tutmuştur. Deniz suyunu kastederek söylediği: “Onun suyu temiz, içindeki ölü balık helâldir (Ebû Dâvûd, Tahâret 41, hadis no: 83; Tirmizî, Tahâret 52, hadis no: 69) şeklindeki meşhur hadis bunu gösterir. Bunun örneği hadis ve fıkıh kitaplarında yer almaktadır.

Bunun neticesinde, İslâm medeniyetin hayatiyetini güçlü bir şekilde sürdürmesiyle doğrudan alâkalı olarak, dinî ilimlerin usûlleri de söz konusu dönemde etkisini yitirme sürecine girmiştir. Oysa dinî ilimlerin usulleri, dinin ana kaynaklarıyla hayat arasındaki irtibatı kurmanın yöntemle alâkalı kısmını temsil eden en önemli parçasıydı. Öte yandan, sistemli bir hadis tenkidi için öncelikle tenkitlerin kendisine dayanacağı bir usûle ihtiyaç vardır. Hadis usûlünün, hadisleri tasfiye etmek için elverişli vasıtaları sağlamayacağını gören müsteşrikler, Batı’nın eleştirel geleneklerine başvurmuş ve kendi kutsal kitaplarına uyguladıkları Kitâb-ı mukaddes tenkidi ve tarihî tenkit metotlarını hadislere uygulamaya başlamışlardır. Bu tenkitler sırasında hadis usûlünün prensiplerini ve isnâdların bir kısmını veya tamamını göz ardı ederek, metinlerden hareketle neticelere ulaşmaya çalışmışlar, hadis tenkidini bu mecrada sürdürürken bir taraftan da sünnetin bağlayıcılığı konusundaki fikirlerini inşa etmişlerdir. Hadislerin Hz. Peygamber’le irtibatının bulunmadığına dair vehimlerini, Hz. Peygamber’in sünnetinin tespit edilemeyeceği ve bu nedenle bir ittibâın söz konusu olamayacağı hükmüne ulaşmada kullanmışlardır.

Hz. Peygamber’in hadisleri, Türklerin müslüman olmasıyla birlikte ortaya konan ilk edebî eserlerden itibaren karşımıza çıkar. Yusuf Has Hâcib’in (v. 1070-) Kutadğu Bilig’i, Edip Ahmed Yüknekî’nin (v. 1100) Atebetü’l- Hakâyık’ı, Ahmed Yesevî’nin (v. 1166) Dîvân-ı Hikmet’i ve Rabguzî’nin (v. 1310) Kısas-ı Enbiyâ’sı, Türklere müslümanlığı ve İslâm peygamberini anlatan ilk eserler sayılır.

İllet hadisin sened veya metninde bulunan ve ancak hadis ilminde uzman olanların görebileceği gizli bir kusurdur.

İslâm’ın bir arada yaşama tecrübesi hariç diğer şıkların dört tanesi  Şarkiiyatçı düşüncenin İslâm toplumlarına intikal ettirmede  bir araç olarak kullanılmıştır.

Hz. Peygamber’in (s.a.v.) örnekliği konusunda daha ayrıntılı bilgi için Prof Dr.Râşit Küçük’ün "Hz. Peygamber ve Örnekliğinin Mahiyeti" başlıklı makalesinebakabilirsiniz.

Bu gün hadis bulmada en çok kullanılan programlardan birisi elMektebetü’ş-Şâmile’dir. Birçok sürümü çıkartılan bu program binlerle ifade edilen kitaba sahiptir. Örneğin el-Mektebetü’ş-şâmîle’nin ikinci sürümünde 5517 kitabın olduğu belirtilmekte; daha sonraki bir sürümde ise bu sayı 10183 olarak açıklanmaktadır.

On dört asır boyunca Hindistan’dan Endülüs’e, Yemen’den Buhârâ’ya pek çok âlim çeşitli şekillerde hadisleri bir araya getirmiş veya hadis kitapları üzerinde yeni çalışmalar yapmışlardır. Bu gayretler günümüzde de belirli ölçüde devam etmektedir. Oldukça çeşitli olan bu çalışmalardan biri de temel hadis kaynaklarında zikredilen hadisleri bulmaya yardımcı olan eserlerdir. Bu tür çalışmalar, tarihte olduğu gibi n günümüzde de devam etmekte, hadis bulma işlemi sanal ortamda daha da kolaylaştırılarak okuyucuların istifadesine sunulmaktadır. Temel hadis kaynaklarındaki hadisleri bulmak için yazılan bu tür eserlerden faydalanabilmek için en azından temel düzeyde Arapça bilmek gerekir. ikinci önemli nokta ise, söz konusu eserlerden nasıl faydalanılacağının bilinmesidir. Başka bir deyişle, arama yaparken, kitapların ya da programların amacını ve metodunu dikkate almak gerekir.