MEF‘ÛLUN LEH
Arapçada fiil cümlelerinde fiilin oluş nedenini açıklayan belirsiz (nekira) mastarlar
mef‘ûlun leh ( المفعول له ) olarak isimlendirilir. Bu mef‘ûle, mef‘ûlun lieclih
(المفعول لأجله ) veya mef‘ûlun min eclih ( المفعول من أجله ) adı da verilir. Cümlede
mef‘ûlun lehi bulmak son derece kolaydır. Bunun için fiile “neden, niçin”
sorularını sormamız yeterlidir. Bu mastar daima belirsiz ve mansûb olarak
kullanılır ve Türkçeye “…için, -mek için, sebebiyle, -den dolayı” diye çevrilebilir.
Mef‘ûlun leh’in iki tür kullanımı söz konusudur: Harf-i cersiz kullanımı ve harf-i
cerli kullanımı.
1. Mef‘ûlun lehin harf-i cersiz kullanımı:
Mef‘ûlun lehin harfi cersiz olarak kullanılabilmesi için aşağıdaki şartların
sağlanması gerekir.
1. Mef‘ûlun leh, cümledeki fiilin mastarı dışında bir mastar olmalıdır.
2. Bu mastar, eylemin gerçekleşmesinin nedeni olmalıdır, yani yükleme
yöneltilen “niçin?” ve “neden?” sorularına cevap vermelidir.
3. Belirsiz (nekira) olmalıdır.
4. Herhangi bir isme muzâf olmamalıdır.
5. Fiilin fâili ile mef‘ûlun lehteki eylemin sahibi aynı olmalıdır.
Aşağıdaki cümleyi bu koşullar bakımından inceleyelim.
2. Harf-i cerli kullanımı:
Yukarıda belirtilen şartların var olmadığı durumlarda mastar olan sözcük başına
genellikle sebep bildiren ( لِ ) harf-i cerini almak suretiyle, bu kez ya belirlilik
takısı ( ال ) ile kullanılarak veya bir isme muzâf olarak mef‘ûlun leh olur. Harf-i
cerden dolayı lafzan mecrûr olan mef‘ûlun leh, mahallen mansûb olarak irâb
edilir.
Aşağıdaki cümlelerde bir isme muzâf olarak gelen mef‘ûlun leh örneklerini inceleyelim:
Arapçada, fiil cümlelerinde fiilin gerçekleştiği zamanı veya mekânı bildiren mansûb isim, yer veya zaman zarfları veya zarf öbekleri mef‘ûlun fîh ( المفعول فيه ) olarak adlandırılır. Dolayısıyla fiile “nerede”, “ne zaman” gibi sorular sorulduğunda alınan cevap o cümlenin mef‘ûlun fîhidir. Aşağıdaki cümleyi inceleyelim.
