Arapçada Muda’af Fiiller
Sahîh fiiller grubunun ikinci ögesi olan Muda‘‘af fiiller ( الأفعال المضعّفة ) yapısında şedde bulunan sülâsî fiillerdir. Bu fiillerin ikinci ve üçüncü harfleri, yani ‘aynu’l fiili ve lâmu’l-fiili aynı harftir: عَدَّ / مَرَّ / شَدَّ / فَ رَّ / مَدَّ gibi.
Muda‘‘af fiilin mâzî yapısı, örneğin 1. kalıptan olan مَدَّ fiilinin yapısı incelendiğinde, bunun aslının فَ عَلَ formunda مَدَدَ olduğu görülür. Aynı olan iki harf (bu örnekte iki dâl harfi) yan yana gelince, tek harfe indirgenip, yazılmayan harf yerine şedde kullanılmıştır. Yapılan bu işleme Arapçada idgâm ( اِدْغام ) denir.
Muda‘‘af Fiilin Mâzî Çekimi
Muda‘‘af fiilin mâzî (di’li geçmiş zaman) çekimi, sâlim fiilin mâzî çekiminden pek farklı değildir. Özellikle 3. çoğul şahıs dişil formundan itibaren idgâm çözülmek suretiyle (yani şeddeyi kaldırıp aynı harfi yan yana kullanarak) yapılan fiilin çekimi, tıpkı salim fiilin mâzî çekimi gibidir.
Muda‘‘af Fiilin Muzâri Çekimi
Muda‘‘af fiilin muzâri formu, sâlim fiilin muzâri formundan farklıdır. İkinci ve üçüncü harflerin (‘aynu’l-fi‘l’in ve lâmu’lfi‘ l’in) aynı olması dolayısıyla tek harfe indirgenip şeddelenmesi (idgâm) sonucu, muzâride en önemli hareke olan ‘aynu’lfi‘
l’in harekesi fâu’l- fi‘l’e aktarılır. Dolayısıyla muda‘‘af fiillerin muzârilerinde ‘aynu’l-fi‘l’lerin harekeleri birinci harfin, yani fâu’l- fi‘l’in üstünde görünür. Örnek:
Muda‘‘af fiilin muzârisindeki bu yapısal fark kavrandıktan sonra, herhangi bir muda‘‘af fiilin muzâri çekiminin, sâlim bir fiilin muzâri çekiminden pek bir farkı olmadığını fark edeceksiniz. Şimdi aşağıdaki çekim tablosunda, birinci kalıptan olan مَدَّ fiilinin muzâri çekimini inceleyelim:
Muda‘‘af Fiilin Emr-i Gâib Çekimi
Emr-i gâib formunun üçüncü şahıslara dönük emir kipi olduğunu daha önce görmüştük. Dolayısıyla ilgili şahsa ait muzâri fiilin başına kesra ile harekeli bir emir lâm’ı ( لام الأمر ) getirilerek yapıldığını biliyorsunuz. Bu “emir lâmı”, başında
kullanıldığı muzâri fiili cezm eder ve fiilin anlamını da dilek-istek kipine çevirir.
Şimdi ( مَدَّ ) fiilinin emr-i gâib çekimini aşağıdaki tabloda inceleyelim. Burada da fiilin “üçüncü tekil şahıs eril” ile “üçüncü çoğul şahıs dişil” formları için idgâmlı ve idgâmsız yapısına göre iki kullanımın söz konusu olduğunu biliniz:
Muda‘‘af Fiilin Nehy-i Gâib Çekimi
Nehy-i gâib formunun üçüncü şahıslara yönelik olumsuz emir kipi olduğunu daha önce görmüştük. Dolayısıyla ilgili şahsa ait muzâri fiilin başına “nehiy lâ’sı” ( لا الناهية lâ en-nâhiye) getirilerek yapıldığını biliyorsunuz. Bu “nehiy lâ’sı”, başında kullanıldığı muzâri fiili cezm eder ve fiilin anlamını olumsuz emir kipine çevirir.
