Mu‘tell fiiller grubunun ikinci ögesi ecvef fiillerdir. Orta harfi, yani ‘aynu’l-fi‘l’i illetli olan fiillere ecvef fiiller denir. Ecvef fiiller bu illetli harfin vav (و) ya da ye (ي) oluşuna göre ikiye ayrılır:
Kural: İlletli harf harekeli, kendisinden önceki harf de harekeli ise illetli harf harekesinden arındırılarak kendisinden önceki harfin harekesine uygun bir illetli harfe dönüştürülür.
قَوَمَ ← قامَ سَيَلَ ← سالَ بَيَعَ ← باعَ نومَ ← نامَ
Dikkat: İlletli harf, adından da anlaşılacağı üzere, bir nevi hasta olarak; hareke ise harfin üzerinde bir yük olarak kabul edilir. Hastaya yük yüklenmeyeceği gibi, kelime başında olmadığı sürece illetli harfe de yük yüklenmemesi, yani hareke verilmemesi esastır.
Ecvef Fiilin Mâzî Çekimi
Ecvef fiilin mâzî çekiminde fiilin kaçıncı kalıptan olduğunu bilmek önemlidir. Çünkü aşağıda görüleceği üzere ecvef fiil üçüncü şahıs dişil çoğuldan itibaren yapısal bir değişikliğe uğrar. Ecvef-i vâvî türünden bir ecvef fiil olan قال (söyledi) fiili örneğinde bu çekimi inceleyelim:
Kural 1- Arapçada kendisinden önceki harekeyi uzatmada kullanılan illetli harfler, esasen sükûn ile harekeli kabul edilirler.
Kural 2- Arapçada sükûn ile harekeli iki harf yan yana gelmez.
Kural 3- İki sükûnlu harfin yan yana gelmesi durumunda, bu harflerden biri sağlam, diğeri illetli harftir; sağlam olanı ayakta kalırken illetli olanı düşer.
Şimdi çekimde kaldığımız yere dönecek olursak; Nûn-u nisve’den önceki harf hep sükûn ile harekeli olduğundan ve elif de sükûn ile harekeli kabul edildiğinden, yukarıdaki kurallar gereği iki sükûn yan yana gelemez ve sağlam olanı ayakta kalırken, illetli olan elif düşer: هُنَّ قَلْنَ
Kural 4- Fiil birinci kalıptansa fâ’u’l-fi‘l damme ile, birinci kalıptan değilse fâu’l-fi‘l kesra ile harekelenir. قال fiili birinci kalıptan olduğu için bu durumda قلَُْنَ şeklinde harekelenecek ve fiilin çekimine bu şekilde devam edilecektir.
Görüldüğü üzere سا رَ fiilinin illetli harfi de, üçüncü çoğul şahıs dişil formundan itibaren düşürülmüş ve fiil ikinci kalıptan olduğu için üçüncü şahıs dişil çoğuldan itibaren fâ’u’l-fiilin harekesi kesra yapılmıştır.
Ecvef Fiilin Muzâri Çekimi
Muzâri çekime geçmeden önce, ecvef fiillerin muzâri yapılarında meydana gelen değişimi ve buna ilişkin kuralları öğrenelim.
Evcef fiillerden örneğin 1. kalıptan ( قا لَ )’nin muzârisinin ( 2. ,(يقُولَُ kalıptan ( سا رَ )’nin muzârisisnin 4. ,(يسِيَُ) kalıptan (نامَ) ’nin muzârisinin ( ينامَُ ) olur.
Bildiğiniz gibi ( قالَ )’nin aslı ( قولَ )’dir. Birinci kalıptan bir fiil olduğu için muzâri formu (يقْوُلَُ ) biçiminde gelmesi gerekirken, bu şekilde değil de ( يقُولَُ ) biçiminde kullanılmaktadır. Bunun sebebi şu kuraldır:
Kural: İlletli harf harekeli, kendisinden önceki sağlam harf harekesiz ise illetli harfin harekesi kendisinden önceki harfe verilir. İlletli harf, bu harekeye uygun illetli harfe dönüşür.
Şimdi bu kalıpların her biri için örnek muzâri fiil çekimleri yapalım. Önce قال fiilinin muzârisini çekelim:
Ecvef Fiilin Emr-i Hâzır Çekimi
Ecvef-i vâvî olan ( قال – dedi) fiilinden emr-i hâzır kipi elde etmek istediğimizde, yine sülâsî fiillerde emr-i hâzır kipinin bulunuşuna ilişkin yolu izlememiz gerekmektedir. Buna göre:
1. Fiilin ikinci şahıs muzârisi (eril) alınır: أنْتَ تَقولُ
2. Baştaki muzâraat harfi atılır: قُولُ
3. Baştaki muzâraat harfi atıldıktan sonra ardından gelen harf okunabildiği için başa elif harfi getirilmez.
